05 maj 2025 Borelioza – jak zabezpieczyć się przed chorobą?

Borelioza – jak zabezpieczyć się przed chorobą?

Borelioza, znana również jako choroba z Lyme, to wielonarządowa choroba zakaźna wywoływana przez bakterie z rodzaju Borrelia, przenoszone przez kleszcze. Ze względu na wzrost liczby zachorowań w Polsce oraz rosnącą aktywność kleszczy w sezonie wiosenno-letnim, wiedza na temat profilaktyki, wczesnego rozpoznania objawów oraz prawidłowego postępowania po ukąszeniu jest kluczowa dla ochrony zdrowia.

Czym jest borelioza i jak dochodzi do zakażenia?

Borelioza to bakteryjna choroba odzwierzęca przenoszona głównie przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Do zakażenia dochodzi podczas ukąszenia przez zakażonego kleszcza, kiedy bakterie Borrelia burgdorferi sensu lato przedostają się do organizmu człowieka ze śliną pasożyta. Ryzyko transmisji wzrasta wraz z czasem przebywania kleszcza w skórze – im szybciej zostanie usunięty, tym mniejsze ryzyko zakażenia.

Objawy boreliozy – fazy i najczęstsze symptomy

Borelioza rozwija się stopniowo, a jej objawy są zróżnicowane i zależą od etapu choroby.

1. Borelioza wczesna zlokalizowana (do 30 dni od zakażenia):

• Rumień wędrujący (erythema migrans) – charakterystyczna zmiana skórna pojawiająca się w miejscu ukąszenia, zwykle po 7-14 dniach. Ma średnicę powyżej 5 cm i może mieć centralne przejaśnienie.
• Objawy grypopodobne, tj. gorączka, bóle mięśni, osłabienie, bóle głowy.

2. Borelioza wczesna rozsiana (tygodnie–miesiące od zakażenia):

• Bóle i zapalenie stawów (szczególnie dużych stawów, np. kolanowych),
• objawy neurologiczne – porażenie nerwu twarzowego, neuropatie obwodowe, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• zaburzenia rytmu serca (boreliozowe zapalenie mięśnia sercowego).

3. Borelioza późna (miesiące–lata od zakażenia):

• Przewlekłe zapalenie stawów,
• objawy neuroboreliozy: zaburzenia poznawcze, przewlekłe zmęczenie, depresja, polineuropatie,
• zmiany skórne (przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn).

Diagnostyka boreliozy – jakie badania wykonać?

W przypadku podejrzenia boreliozy stosuje się diagnostykę serologiczną opartą na wykrywaniu przeciwciał:

1. Test ELISA – badanie przesiewowe w kierunku przeciwciał IgM i IgG przeciw Borrelia.
2. Test Western Blot – test potwierdzający, wykonywany po pozytywnym lub wątpliwym wyniku ELISA.

Warto pamiętać, że serologia jest miarodajna dopiero po kilku tygodniach od zakażenia – wczesna faza choroby może dawać wynik fałszywie ujemny. Rumień wędrujący jest wystarczającą podstawą do wdrożenia leczenia – nie wymaga potwierdzenia badaniami laboratoryjnymi.

Leczenie boreliozy – skuteczność antybiotykoterapii

Borelioza jest chorobą, którą można leczyć, jeśli zostanie rozpoznana na wczesnym etapie. Stosuje się antybiotyki doustne lub dożylne, zależnie od postaci klinicznej:

• Doksycyklina – preferowany antybiotyk w leczeniu dorosłych,
• Amoksycylina – alternatywa, szczególnie u dzieci i kobiet w ciąży,
• Cefalosporyny III generacji (np. ceftriakson) – stosowane w cięższych postaciach, szczególnie neuroboreliozie.

Czas leczenia wynosi zazwyczaj od 14 do 28 dni. W większości przypadków prowadzi do całkowitego wyleczenia, choć u części pacjentów może wystąpić tzw. zespół poboreliozowy – utrzymujące się dolegliwości pomimo eliminacji zakażenia.

Profilaktyka boreliozy – jak się chronić przed zakażeniem?

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania boreliozie jest ochrona przed ukąszeniem przez kleszcza. Obejmuje to zarówno zachowania profilaktyczne, jak i kontrolę po ekspozycji:

1. Odpowiedni ubiór:

• Długie spodnie, skarpety, zabudowane buty,
• jasne kolory odzieży – ułatwiają zauważenie kleszcza.

2. Środki odstraszające (repelenty):

• Preparaty zawierające DEET, ikarydynę lub IR3535,
• stosowanie zgodnie z zaleceniami producenta, unikanie kontaktu z oczami i błonami śluzowymi.

3. Unikanie miejsc bytowania kleszczy:

• Wysoka trawa, zarośla, obrzeża lasów,
• niesiadanie bezpośrednio na ziemi, zwłaszcza w rejonach endemicznych.

4. Dokładna kontrola skóry po powrocie z terenów zielonych:

• Sprawdzanie całego ciała – zwłaszcza pachwin, zgięć stawowych, karku, skóry głowy i za uszami,
• kąpiel lub prysznic możliwie jak najszybciej po powrocie.

Co zrobić po ukąszeniu przez kleszcza?

Szybkie i prawidłowe usunięcie kleszcza znacząco zmniejsza ryzyko zakażenia boreliozą.

Zasady usuwania kleszcza:

• Użyć pęsety lub specjalistycznego haczyka, chwycić kleszcza jak najbliżej skóry i wyciągnąć jednym, zdecydowanym ruchem do góry,
• nie smarować kleszcza tłuszczem, alkoholem ani olejkami – mogą zwiększyć ryzyko zakażenia,
• po usunięciu miejsce ukłucia należy zdezynfekować.

Po ukąszeniu warto przez kilka tygodni obserwować miejsce wkłucia oraz stan ogólny. W przypadku pojawienia się rumienia lub objawów ogólnych należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Czy profilaktyczne podanie antybiotyku po ukąszeniu jest zalecane?

W Polsce rutynowa antybiotykoprofilaktyka po każdym ukąszeniu przez kleszcza nie jest standardem. Decyzję o wdrożeniu leczenia podejmuje lekarz, biorąc pod uwagę:

• Czas przebywania kleszcza w skórze (powyżej 36 godzin),
• endemiczny charakter terenu,
• obserwowane zmiany skórne.

W sytuacjach podwyższonego ryzyka stosuje się jednorazową dawkę doksycykliny jako profilaktykę.

Borelioza u dzieci – na co zwrócić szczególną uwagę?

Dzieci są szczególnie narażone na kontakt z kleszczami ze względu na zabawy na świeżym powietrzu. Zasady profilaktyki są podobne jak u dorosłych, jednak należy stosować repelenty przeznaczone dla najmłodszych i regularnie kontrolować skórę po każdej aktywności w terenach zielonych. W razie wystąpienia rumienia lub nietypowych objawów – wskazana jest natychmiastowa konsultacja pediatryczna.

Profilaktyka i szybka reakcja 

Borelioza to poważna choroba zakaźna, której można skutecznie zapobiegać, dzięki odpowiednim działaniom profilaktycznym i świadomości zagrożenia. Wczesne rozpoznanie objawów, szybka reakcja po ukąszeniu przez kleszcza oraz właściwa diagnostyka i leczenie są kluczowe dla uniknięcia powikłań. Regularna edukacja w tym zakresie oraz czujność podczas sezonu aktywności kleszczy mogą znacząco zmniejszyć liczbę zachorowań. Jeśli masz wątpliwości, objawy po ukąszeniu lub chcesz wykonać badania w kierunku boreliozy – warto umówić się na konsultację. W Centrum Medycznym Sante Clinic możemy wykonać testy laboratoryjne w kierunku boreliozy i wdrożyć odpowiednie leczenie.