07 kwi 2025 Zespół policystycznych jajników (PCOS) – diagnostyka i leczenie

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to złożone zaburzenie endokrynologiczne o wieloczynnikowej etiologii, obejmujące dysfunkcję osi podwzgórze-przysadka-jajniki oraz bardzo często insulinooporność. PCOS prowadzi do poważnych konsekwencji metabolicznych i reprodukcyjnych, w tym niepłodności, hiperandrogenizmu, a także zwiększonego ryzyka chorób sercowo-naczyniowych i cukrzycy typu 2. Pomimo wysokiej częstości występowania, wiele przypadków pozostaje niezdiagnozowanych lub jest mylnie interpretowanych, co opóźnia wdrożenie odpowiedniego leczenia.

PCOS – częstotliwość występowania

Częstotliwość występowania PCOS różni się w zależności od zastosowanych metod diagnostycznych. Problem ten jest często niediagnozowany, ponieważ wiele kobiet nie zgłasza się do lekarza z powodu łagodnych lub niespecyficznych objawów. W oparciu o kryteria rotterdamskie, które są najszerzej stosowane, szacuje się, że PCOS dotyka od 5% do 13% kobiet w wieku rozrodczym. Z kolei według bardziej restrykcyjnych kryteriów NIH (National Institutes of Health), liczba ta wynosi od 6% do 10%. Badania przeprowadzone z użyciem kryteriów AES (Androgen Excess and PCOS Society) wskazują na częstość występowania na poziomie 10-15%.

Przyczyny PCOS

Etiologia PCOS jest złożona i wieloczynnikowa. Nie udało się zidentyfikować pojedynczej mutacji genetycznej odpowiedzialnej za rozwój choroby, a mechanizmy prowadzące do jej wystąpienia różnią się w zależności od Pacjentek. Dodatkowo, PCOS charakteryzuje się szerokim spektrum objawów, co utrudnia jednoznaczne określenie jego pierwotnej przyczyny. Wciąż trwają badania nad rolą insulinooporności, przewlekłego stanu zapalnego i zaburzeń hormonalnych w patogenezie tego zespołu. Wsród przyczyn choroby wskazuje się jednak kilka kluczowych czynników:

• Czynniki genetyczne: badania wskazują na rodzinne występowanie PCOS, co sugeruje istotną rolę predyspozycji genetycznych. Wykazano, że mutacje w genach związanych z regulacją osi podwzgórze-przysadka-jajniki oraz metabolizmem insuliny mogą przyczyniać się do rozwoju zespołu.
• Insulinooporność: Około 70-80% kobiet z PCOS wykazuje zmniejszoną wrażliwość tkanek na insulinę, co prowadzi do kompensacyjnej hiperinsulinemii. Nadmiar insuliny pobudza jajniki do nadmiernej produkcji androgenów, co skutkuje zaburzeniami owulacji i charakterystycznymi objawami hiperandrogenizmu.
• Zaburzenia hormonalne: Nieprawidłowy stosunek LH/FSH (często podwyższony LH w stosunku do FSH) prowadzi do nadmiernej syntezy androgenów w jajnikach, co zakłóca proces dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i może powodować ich zatrzymanie na wczesnym etapie rozwoju.
• Czynniki środowiskowe: Stres, brak aktywności fizycznej, nieprawidłowa dieta oraz ekspozycja na substancje zaburzające gospodarkę hormonalną (np. bisfenol A, ftalany) mogą nasilać objawy PCOS i zwiększać ryzyko jego wystąpienia.
• Przewlekły stan zapalny: U kobiet z PCOS często obserwuje się podwyższone markery zapalne, jak CRP czy cytokiny prozapalne, które mogą przyczyniać się do insulinooporności oraz zwiększonej produkcji androgenów w jajnikach.

Choć wymienione mechanizmy są dobrze udokumentowane, brak jednoznacznej przyczyny PCOS utrudnia opracowanie terapii przyczynowej. Z tego powodu leczenie koncentruje się na łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia pacjentek.

Objawy PCOS 

Objawy zespołu policystycznych jajników są różnorodne i mogą obejmować szerokie spektrum zaburzeń dotyczących układu rozrodczego, metabolicznego i dermatologicznego. Ich nasilenie oraz kombinacja mogą się różnić w zależności od Pacjentki. Do najczęściej zgłaszanych objawów należą:

• Zaburzenia miesiączkowania: Nieregularne cykle, brak owulacji, skąpe lub obfite krwawienia, pierwotny lub wtórny brak miesiączki.
• Hiperandrogenizm: Nadmierne owłosienie (hirsutyzm), trądzik, łojotok, łysienie androgenowe, nadmierne owłosienie na twarzy, klatce piersiowej i plecach.
• Zaburzenia metaboliczne: Otyłość centralna, insulinooporność, wzrost ryzyka cukrzycy typu 2, hipercholesterolemia, nadciśnienie tętnicze.
• Problemy dermatologiczne: Ciemne przebarwienia na skórze (acanthosis nigricans), nadmierna suchość skóry, skłonność do podrażnień, trądzik.
• Trudności z zajściem w ciążę: Niepłodność wynikająca z braku owulacji.

Diagnostyka PCOS

Rozpoznanie PCOS opiera się na spełnieniu co najmniej dwóch z trzech kryteriów rotterdamskich:

• • Zaburzenia owulacji – nieregularne cykle miesiączkowe lub ich brak, co wskazuje na nieprawidłowy przebieg owulacji.
  • Hiperandrogenizm kliniczny lub biochemiczny – obecność objawów nadmiaru androgenów, jak trądzik, hirsutyzm (nadmierne owłosienie) czy łysienie typu męskiego, a także podwyższone poziomy androgenów w badaniach laboratoryjnych.
  • Policystyczne jajniki w USG – zwiększona liczba drobnych pęcherzyków w jajnikach (>20 w jednym jajniku) i zwiększona objętość jajnika (>10 ml).

Badania diagnostyczne

Aby postawić diagnozę PCOS, lekarz może zlecić szereg badań laboratoryjnych i obrazowych:

Analiza hormonalna:

• LH (hormon luteinizujący) i FSH (hormon folikulotropowy) – często podwyższony stosunek LH/FSH (>2:1) sugeruje PCOS.
• Testosteron całkowity i wolny – ocena hiperandrogenizmu biochemicznego.
• SHBG (białko wiążące hormony płciowe) – niskie wartości mogą wskazywać na nadmiar wolnego testosteronu.
• DHEA-S (dehydroepiandrosteron siarczan) – nadnerczowy androgen, pomocny w różnicowaniu źródła hiperandrogenizmu.
• AMH (hormon antymüllerowski) – podwyższony poziom sugeruje zwiększoną liczbę pęcherzyków jajnikowych.
• Prolaktyna – podwyższony poziom może sugerować inne zaburzenia hormonalne.
• Kortyzol – ocena zaburzeń osi nadnerczowej.
• Test OGTT (doustny test obciążenia glukozą):
• Glukoza i insulina na czczo oraz po 1 i 2 godzinach – wykrywanie insulinooporności i cukrzycy.
• Wskaźnik HOMA-IR – ocena insulinooporności.

Profil lipidowy:

• Cholesterol całkowity, LDL, HDL, triglicerydy – ocena ryzyka chorób metabolicznych.

USG jajników (badanie przezpochwowe):

• Ocena liczby pęcherzyków antralnych i objętości jajników.
• Charakterystyczne dla PCOS jest powiększenie jajników i obecność licznych drobnych pęcherzyków ułożonych obwodowo (tzw. „sznur pereł”).

Testy funkcji tarczycy:

• TSH, FT3, FT4 – w celu wykluczenia niedoczynności tarczycy, która może dawać podobne objawy.

W diagnostyce PCOS istotne jest także wykluczenie innych schorzeń, jak hiperprolaktynemia, choroby tarczycy, zespół Cushinga czy wrodzony przerost nadnerczy, które mogą dawać podobne objawy.

Leczenie PCOS

Leczenie PCOS zależy od objawów, stopnia ich nasilenia oraz celów pacjentki – czy priorytetem jest poprawa ogólnego stanu zdrowia, redukcja niepożądanych objawów, czy planowanie ciąży. Najważniejsze strategie terapeutyczne obejmują:

• Zmiana stylu życia

• • • Dieta: prawidłowe żywienie odgrywa kluczową rolę w leczeniu PCOS, szczególnie w przypadku współistniejącej insulinooporności. Zaleca się dietę o niskim indeksie glikemicznym, aby unikać gwałtownych skoków poziomu cukru we krwi, spożywanie pełnowartościowego białka oraz zdrowych tłuszczów (np. awokado, orzechy, oliwa z oliwek). Ważne jest również bogactwo błonnika w diecie, który wspomaga trawienie i pomaga w regulacji poziomu cukru we krwi. Zaleca się eliminację lub ograniczenie cukrów prostych oraz przetworzonej żywności.

• Aktywność fizyczna:

• • • Regularne ćwiczenia pomagają w poprawie wrażliwości na insulinę, wspierają zdrowie metaboliczne oraz regulują gospodarkę hormonalną. Najbardziej rekomendowane formy ruchu to treningi siłowe, które wspierają budowę mięśni i poprawiają metabolizm oraz trening interwałowy o wysokiej intensywności (HIIT), pomagający w regulacji poziomu cukru we krwi.

• Farmakoterapia – w zależności od objawów PCOS, lekarz może zaproponować różne leki pomagające w regulacji gospodarki hormonalnej i poprawie ogólnego stanu zdrowia:

• • • Doustne środki antykoncepcyjne – stosowane w celu regulacji cyklu menstruacyjnego oraz zmniejszenia hiperandrogenizmu, który powoduje np. nadmierne owłosienie czy trądzik.
    • Metformina – lek poprawiający wrażliwość na insulinę, szczególnie pomocny w przypadku insulinooporności, często towarzyszącej PCOS.
    • Leki antyandrogenne – zmniejszają objawy związane z nadmiarem androgenów, takie jak hirsutyzm (nadmierne owłosienie) i trądzik.

PCOS – leczenie i diagnostyka w Centrum Medycznym Sante Clinic

PCOS to złożony zespół, który wymaga indywidualnego i wielokierunkowego podejścia terapeutycznego. Wczesna diagnostyka oraz odpowiednio dobrane leczenie pozwalają na kontrolowanie objawów i zmniejszenie ryzyka powikłań. Ogromną rolę odgrywa współpraca z ginekologiem, endokrynologiem i dietetykiem, aby dopasować optymalny plan leczenia do indywidualnych potrzeb pacjentki. W Centrum Medycznym Sante Clinic oferujemy kompleksową diagnostykę oraz metody leczenia PCOS. Nasi specjaliści pomogą Ci dobrać odpowiednie terapie, poprawiając komfort życia i zdrowie hormonalne.